Reumatoidalne Zapalenie Stawów a ciąża

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest chorobą autoimmunologiczną, która charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym stawów oraz możliwymi uszkodzeniami struktur stawowych. Tym, co dla wielu osób stanowi zaskoczenie jest fakt, że choroba ta dotyka głównie kobiety w wieku rozrodczym. W związku z jej szerokim spectrum rodzi się wiele pytań i obaw związanych z planowaniem rodziny oraz przebiegiem ciąży.  Warto więc omówić kluczowe aspekty związane z RZS u kobiet w ciąży, w tym wpływ choroby na płodność, przebieg ciąży, zarządzanie leczeniem oraz opiekę położniczą.

Czym jest RZS i jak się objawia?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest autoimmunologicznym zaburzeniem charakteryzującym się przewlekłym stanem zapalnym, który może prowadzić do niszczenia stawów oraz ich bolesności i sztywności. Stan ten może wpływać na różne aspekty życia osoby dotkniętej chorobą, w tym na zdolność do pracy, wykonywanie codziennych czynności i ogólną jakość życia. Chociaż RZS jest najbardziej znane z objawów stawowych, może również mieć wpływ na inne systemy, w tym na układ rozrodczy, co może prowadzić do problemów związanych z płodnością.

Jednymi z najbardziej charakterystycznych objawów RZS są ból oraz sztywność stawów. Sztywność ta najczęściej występuje rano i może trwać od kilku minut do nawet kilku godzin. Objawy te nasilają się po okresie bezruchu i zazwyczaj łagodnieją w trakcie dnia, dzięki aktywności ruchowej. Ból stawów jest często symetryczny, co oznacza, że dotyka tych samych stawów po obu stronach ciała. Stawy mogą być powiększone i bolesne w palpacji, a skóra nad nimi czerwona i ciepła w dotyku. Obrzęki te wynikają z gromadzenia się płynu zapalnego w obrębie stawów, co jest reakcją immunologiczną organizmu.

Osoby cierpiące na RZS często doświadczają ogólnego zmęczenia, które nie jest proporcjonalne do wykonywanego wysiłku. Może ono znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie i jakość życia pacjentów. Zmęczenie to może być także wynikiem stanu zapalnego w organizmie oraz anemii, która często towarzyszy RZS. Choroba ta może również prowadzić do zmian skórnych, takich jak guzki reumatyczne. Są to małe, twardsze zgrubienia występujące zazwyczaj w okolicach narażonych na ucisk, takich jak łokcie czy palce, ale mogą pojawić się również w innych częściach ciała. Reumatoidalne zapalenie stawów może wpływać nie tylko na stawy, ale również na inne narządy, takie jak płuca, serce czy oczy. Objawy związane z zajęciem tych narządów mogą obejmować duszność, bóle w klatce piersiowej czy suchość oczu i ust (zespół Sjögrena).

W diagnostyce RZS duże znaczenie mają badania krwi, które mogą wykazać obecność czynnika reumatoidalnego (RF) oraz przeciwciał przeciwko białkom cytrulinowanym (ACPA). Podwyższony poziom wskaźników stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne (CRP) i szybkość opadania erytrocytów (SOE), również może świadczyć o aktywności choroby.

Wpływ na codzienne funkcjonowanie Objawy RZS mogą mieć znaczący wpływ na codzienne życie pacjentów. Ból i ograniczenia ruchomości często utrudniają wykonywanie prostych czynności, takich jak pisanie, chwytanie przedmiotów czy chodzenie. Sztywność stawów rano może wydłużać czas potrzebny na rozpoczęcie dnia, a zmęczenie sprawia, że utrzymanie aktywności zawodowej i społecznej staje się wyzwaniem.

Wpływ RZS na płodność kobiet i mężczyzn

Reumatoidalne zapalenie stawów może wpływać na płodność zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Zapalenie i aktywność choroby mogą zaburzać prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego. Z kolei niektóre leki stosowane w leczeniu RZS mogą być przeciwwskazane w czasie planowania ciąży. Jest to istotne dla kobiet planujących dziecko, aby przed podjęciem starań skonsultować się z reumatologiem, aby zoptymalizować leczenie i zwiększyć szanse na zdrową ciążę.

U kobiet cierpiących na RZS, zarówno sama choroba, jak i niektóre stosowane leki, mogą wpłynąć na płodność. Zmiany hormonalne wywołane przez RZS mogą wpływać na regularność cykli miesiączkowych oraz na ogólną zdolność do zajścia w ciążę. Ponadto, niektóre leki stosowane w leczeniu RZS, takie jak metotreksat, są teratogenne i muszą być odstawione przed planowaniem ciąży, co może prowadzić do tymczasowego pogorszenia stanu zdrowia i zwiększenia trudności z poczęciem.

Mimo że większość badań skupia się na wpływie RZS na płodność kobiet, mężczyźni z RZS również mogą doświadczać problemów z płodnością. Stan zapalny i leki, takie jak sulfasalazyna, mogą wpływać na jakość nasienia i liczebność plemników, co może utrudniać zapłodnienie. Jest to aspekt wymagający dalszych badań, ale obecnie dostępne dane sugerują, że mężczyźni z RZS powinni być świadomi potencjalnego wpływu choroby na ich płodność.

Pacjenci z RZS, którzy mają trudności z poczęciem dziecka, powinni zostać poddani kompleksowej ocenie przez specjalistów w dziedzinie medycyny rozrodczej. Diagnostyka może obejmować badania hormonalne, ocenę nasienia u mężczyzn oraz badania jajowodów i macicy u kobiet. Współpraca reumatologa z ginekologiem-endokrynologiem lub urologiem może być niezbędna w ustaleniu najlepszego planu postępowania.

W przypadku pacjentów z RZS planujących rodzicielstwo, ważne jest dostosowanie schematu leczenia w taki sposób, aby zminimalizować negatywny wpływ na płodność i potencjalną ciążę. Lekarze mogą zalecić modyfikację terapii, zastępując leki niebezpieczne dla rozwoju płodu tymi bezpieczniejszymi w okresie starania się o dziecko oraz w trakcie ciąży. Wymaga to indywidualnego podejścia oraz dokładnego planowania. W niektórych przypadkach, standardowe metody leczenia niepłodności mogą być niewystarczające dla par zmagających się z RZS. W takich sytuacjach, metody wspomagania rozrodczości, takie jak inseminacja, in vitro (IVF) lub ICSI (wstrzyknięcie pojedynczego plemnika do komórki jajowej), mogą okazać się pomocne. Każda z tych metod wymaga dokładnej oceny przez specjalistów i dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta.

RZS a przebieg ciąży

Ciąża może mieć zróżnicowany wpływ na przebieg RZS. U niektórych kobiet ciąża przynosi remisję objawów, podczas gdy u innych może dojść do ich nasilenia. Konieczne jest monitorowanie stanu zdrowia kobiety przez cały okres ciąży, aby szybko reagować na ewentualne zmiany w aktywności choroby. Leczenie RZS w czasie ciąży musi być dostosowane do potrzeb matki i nienarodzonego dziecka. Niektóre leki stosowane w terapii RZS są przeciwwskazane w ciąży ze względu na potencjalne ryzyko dla płodu.

Również wybór metody porodu powinien być dokładnie przemyślany i dostosowany do indywidualnej sytuacji kobiety. RZS może wpłynąć na elastyczność i ruchomość stawów miednicy, co może mieć znaczenie przy wyborze między porodem naturalnym a cesarskim cięciem. Decyzja powinna być podjęta po konsultacji z reumatologiem i ginekologiem. Także okres połogu wymaga szczególnej uwagi u kobiet z RZS, gdyż poziomy hormonów, które mogły wpływać na remisję choroby, ulegają zmianie. Monitoring objawów i odpowiednia modyfikacja leczenia są kluczowe dla zapewnienia dobrostanu matki po porodzie. Z kolei karmienie piersią jest zalecane ze względu na liczne korzyści dla zdrowia dziecka i matki. Wiele leków na RZS jest kompatybilnych z laktacją, jednakże zawsze należy dokonać indywidualnej oceny ryzyka i korzyści oraz skonsultować z lekarzem możliwość kontynuacji leków w okresie karmienia piersią. Aktualne badania nie wskazują, by dzieci matek z RZS były narażone na zwiększone ryzyko wystąpienia wad wrodzonych czy chorób autoimmunologicznych. Mimo to, ważna jest regularna kontrola i obserwacja rozwoju dziecka, aby w razie potrzeby szybko podjąć odpowiednie działania.

Okres starań o dziecko oraz ciąża u kobiet z reumatoidalnym zapaleniem stawów wymaga kompleksowego podejścia i ścisłej współpracy między pacjentką a zespołem medycznym, obejmującym reumatologa, ginekologa oraz, w razie potrzeby, inne specjalności medyczne. Indywidualne dostosowanie planu leczenia, zarówno przed ciążą, jak i w jej trakcie oraz po porodzie, jest kluczowe dla osiągnięcia najlepszych wyników zdrowotnych dla matki i dziecka.

Jeśli interesuje cię temat RZS, zachęcamy do przeczytania artykułu:

Magdalena Marek1,  Krystyna Zdziechowska2, Małgorzata Kowalska-Perwejnis3
1 Oddział Reumatologii, Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie
2 Oddział Położnictwa i Perinatologii, Samodzielny Publiczny Dziecięcy Szpital Kliniczny w Warszawie
3 Oddział Położniczo-Ginekologiczny z pododdziałem Patologii Ciąży, Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie

https://journals.viamedica.pl/varia_medica/article/view/61872/46860